Pendhidhikan Moral

                           Tembang Kinanthi

A.Pangertene
Miturut maknane tembang kinanthi iku nggambarake mangsa nalika manungsa iku wis mangun bale wisma (rabi), urip rukun lan tentrem ayem karo kulawarane. Kinanthi uga diteesi nuntun utawa nganthi. Tegese minangka kuwajibane wong tuwa kudu bisa nuntun/nganthi para putrane supaya kabeh tumindake ora nalisir saka bebener.

B.     Pathokan tembang kinanthi
Guru Wilangan: 8,8,8,8,8,8
Guru Lagu: u,i ,a,i,a,i
Guru Gatra :6

C.    Watak tembang kinanthi
Watake tembang kinanthi yaiku sarwa (kabeh) seneng, asih, gumolong (golong), atur runtut renteng-renteng reruntungan (maksudipun urip rukun).

D.    Wos kang kamot ing tembang kinanthi (wedhatama)
Ø Serat wedhatama ngajarake babaan tuntunan moral minangka perangan saka pendidikan karakter utawa etika pribadi, amarga dadi sawijining tuntunan etis kang ner (tuju/dituju) marang dhiri pribadhine dhewe.
Ø Serat Wedhatama mentingake rasa pangrasa, pikir, amarah, utawa kapitayan (spiritual). Bab iki kamot ing pitutur supaya ngolah lanteping rasa (anulah lantiping ati) lan nyingkirake hawa nepsu supaya bisa dadi manungsa kang duweni budi luhur.
Ø Supaya antuk ngelmu sejati bisa lumantar ngolah lanteping ati, yaiku kanthi tapa brata lan prihatin ing papan kang sepi. Yen dilakoni kanthi temen bakal bisa mutung pepalang (alangan) kan dadi pepalanging budi.
Ø Sarat nglakoni ngelmu sejati yaiku ora kena iri lan dengki, ora getapan/atine gampang panas, ora ngganggu wong liya, ngendhem hawa nepsu. Kang ditinakake yaiku mung meneng supaya tentrem ayem.
Ø Serat wedhatama ngajarake supaya manungsa iku kudu tansah eling lan waspada. Eling kang dimaksud yaiku eling marang pituduh utawa tuladha saka mobah mosiking alam (perubahan ataupun kondisi alam). Waspada tegese ngerti pepalang urip. Supaya ora sembrana/parikena, sembrana ing batine lan nulat tembung-tembung kang diucapake, ngilangake rasa kang mangu-mangu (ragu-ragu) lan waspada nulat (nuladha/niru) ing samubarang (sakabehane).
Ø Serat Wedhatama ngajarake supaya manungsa ora kulina tumindak nistha, ati-ati marang pepalang urip.
Ø Serat wedhatama ngajarake supaya aja nganti gela ing tembe burine. Watek kang kaya mangkono iku ateges sanadyan wong kang duwe pangerten, nanging ora ana gunane, mula kapinterane mung kanggo golek pangan lan pamrih.
Ø Kabecikan kang wis diwulangake iku minangka cara kanggo ngudi supaya entuk kamulyan. Sanadyan ora bisa mujudake sakabehe, nanging manungsa kuu bisa nganti kasil. Sanadyan ora kabeh bisa kawujud kaya sing dikarepake nanging manungsa iwajibake ngudi kanthi temen.
Ø Ing serat wedhatama, wong becik bebudene iku biyasane gampang bisa srawung karo pawongan liya ning ngendi wae papane.

E.     Tuladha tembang kinanthi
Mangka kanthining tumuwuh
Salami mung awas eling
Eling lukitaning alam
Dadi wiryaning dumadi
Supadi nir ing sangsaya
Yeku pangreksaning urip

Sumber =http://ernanurul27.blogspot.com

Srawung Karo Sasama

                                    Serat Wedhatama

Serat Wedhtama iku anggite Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Arya (KGPAA)  Mangkunegara IV. Serat Wedhatama iku ngemot wulangan kang luhur kanggo mbangun budi pakertine sawa wae sing maca. 

A. Maca lan nanggapi serat wedhatama pupuh Pangkur

Pangkur 

Mingkar mingkur ing angkar, 

Akarana karenan mardi siwi, 

Sinawung resmining kidung, 

Sinub sinukarta,

Mrih kretarta pakartining ilmu luhung, 

Kang tumrap ing tanah Jawa, 

Agama ageming aji. 

B. Nitik guru gatra,guru lagu lan guru wilangan pupuh Pangkur

Pupuh pangkur ing serat Wedhatama ngemot tembang cacahe 14 pada (bait). 

Guru gatra pupuh Pangkur ana 7 gatra. 

Guru lagu pupuh Pangkur yaiku a, i, u, a, u, a, i. 

Guru wilangan pupuh Pangkur  yaiku 8,11,8,7,12,8,8.

Supaya gampang dieling-eling bisa ditulis : 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i. 

C. Mbedhah perangane serat wedhatama pupuh Pangkur

Temabng pangkur iku dibangun saka larikan-larikan kang diarani guru gatra sing cacahe ana 7 gatra. Yen ora cocok karo salah  sijine saka aturan iki tegese dudu tembang Pangkur. Jlentrehe kaya ngisor iki.

Ming/kar/ming/kur/ing/ang/ka/ra/

8a

A/ka/ra/na/ka/re/nan/mar/di/si/wi/

11i

Si/nu/wung/res/mi/ning/ki/dung/

8u

Si/nu/ba/si/nu/kar/ta/

7a

Mrih/kre/tar/ta/pa/kar/ti/ning/il/mu/lu/hung/

12u

Kang/tum/rap/ing/ta/nah/Ja/wa/

8a

A/ga/ma/a/gem/ing/a/ji/

8i

D. Nulis cakepan tembang Pangkur lan tuladhane

Nulis tembang macapat, tembang Pangkur iku kudu manut aturan kang gumathok. Aturane kudu padha karo guru gatra,guru lagu lan guru wilangane. 

Tuladha

8a = Yo knaca padha berjuang

11i = Dadi siswa pinter sugih prestasi

8u = Iku siswa kang pinunjul

7a = Iku siswa kang pinunjul

12u = Sekolahe digawe jeneng kang arum

8a = Kondhang tekan manca bangsa

8i = Saiba senenge ati

Sumber: Gegaran Nyinau Basa Jawa 

Kelas X SMA/SMK/MA                         

Katresnan Kang Sejati

                                     Crita Rakyat

Pangertene crita rakyat
Crita rakyat yaiku crita kang ngrembaka ing sawijining dhaerah lan dianggep minangka asil karya kolektif (bebarengan) karo masyarakat ing papan iku. Crita rakyat ing tanah Jawa iki akeh wewujudane, ing antarane legendha, dongeng, mite lan sapanunggalane. Tuladhane : Andhe-andhe Lumut, Nyai Rara Jonggrang, Bandung Bandawasa, lan sapitirute. Manfaat kang isa dijupuk saka ngrungokake crita rakyat iku yaiku ana pengalaman kang becik saka nulat para tokoh-tokohe.
Ing dhaerahmu mesthi uga ana cerita rakyat kang wis kumandhang. Sejatine ancas utawa tujuwane crita rakyat iku ura mung kaya crita sanyatane, nanging ana pesen kang sinandi ing sajrone crita. Tuladhane : ana crita babagan wit gedhe kang angker lan wingit, wos surasae crita iku ora walaka babagan wit kang angker, nanging kepiye carane para leluhur biyen ben wit-wit gedhe kuwi ora ditegor sasenenge dhewe utawa diregeti sakepenake dhewe. Upamane maneh ana crita yen liwat prapatan kudu ngebel sebab akeh arwah gentayangan sing mapan ana kono. Iku mengku werdi ora kaya sanyatane ana dhemit kang nglambrang, nanging welinge supaya ngati-ati yen liwat prapatan, lan sapanunggalane.
Titikane cerita rakyat, kayata:
1.       Anonym, ora dingerteni sapa sejatine sing nganggit
2.       Minangka karya kolektif, dianggep duweke rakyat bareng-bareng
3.       Nyritakake bab ala lan bener kanggo tuladha
4.       Nggambarake kedadeyan-kedadeyan kang mokal anane (imajiner)
5.       Statis,tetep,ora anaowah-owahan sing wigati saka jaman menyang jaman.

2.       Unsur crita rakyat
Unsur-unsur kang kamot sajroning crita rakyat iku tokoh, alur, setting, amanat/pesen. Ing wulangan iki para siswa bakal gladhen mirengake crita rakyat kang tundhone isa nyritakake maneh marang kanca kanthi basa padinane lan uga isa aweh tanggapan tumrap surasane crita. Upamane ngenani watak tokohe. Mula kang saka iku coba setitekna gladhen ing ngisor iki kang gegayutan karo crita rakyat.
Sumber: http://materibahasajawaa.blogspot.com/2015/04/rpp-bahasa-jawa-crita-rakyat-

3.       Tuladha crita rakyat
RAWA PENING
Nuju sawijining dina ana bocah laang cilik kang nduweni kasekten kasiku dening penyihir sing duwe watek ala. Mulane bocah lanang kuwi nduweni lelara gudhig lan awake mambu. Ora ana wong sing gelem kekancan kapara ora ana wong sing gelem nyedhak merga ambune lan wedi  ketularan.
Bocah mau banjur lelana saka panggonan siji menyang panggonan liyane. Sing digoleki sapa ong sing bisa nambani lelarane mau. Nganti nuju sawijining dina dheweke ngimpi yen bisa ketemu wong wedhok tuwa sing apik bebudene yakuwi sing bisa nambani lelarane mau.
Bocah mau jenenge Baru Klinting anggone lelana nganti tekan ereng-erenging gunung Merbabu sisih lor. Wong-wong sing gegumuk ing ereng-ereng mau racake padha sombong-sombong mula Baru Klinting ditundhung ora entuk manggon ing tlatah kono. Sipate wong-wong kaya daksiya mau ndadekake Baru Klinting murina.
Baru Klinting banjur nancepake sada lan patembaya sok sapa sing bisa ndudut sada mau ndheweke trima lunga lan ora arep nganggu gawe maneh saka papan iku. Saweneh ana versi crita sing nggambarake nuju Baru Klinting teka ing papan iku wong-wong lagi pesta mangan iwak ula gedhe. Baru Klinting sing kaluwen njaluk iwak mau nanging ora diwenehi. Ana mbok Randha sing trenyuh karo dheweke banjur Baru Klinting diwenehi bageyan. Mbok Randha mau diweling supaya gawe lesung mbok menawa ana kedadeyan sing nganeh-anehi.
Bener, pranyata ora ana pawongan sing bisa ndudut sada mau. Baru Klinting kepeksa nuruti para pawongan sing meksa dheweke. Sada mau kadudut mak brol metu banyune nganti ora mandheg-mandheg kaya blumbang lan saya gedhe. Wong-wong mau patingbilulung padha kentir. Sing slamet  saka kedadeyan mau mung Mbok Randha sing wis tau nulung Baru Klinting kanthi numpak lesung. Papan sing ana banyune mau saiki katelah Rawa Pening.
Kapethik saka: https://jackoagun.multiply.com/journa/item/11/.
Maturnuwun

Omah Jawa

Omah Joglo

      Omah tradisional Jawa Tengah salah sijine yaiku Joglo. Joglo iku jinis omah tradisional Jawa sing katon prasaja lan dipigunakaké minangka simbol utawa panandha status sosial saka bangsawan Jawa . Biasane, omah  joglo mung diduweni wong kang duwe banda akih. Amerga omah joglo butuhake material kang akih lan larang regane. Omah joglo uga butuhake lahan kang amba amerga ana bagian kang digunaake nampa tamu kang akih.  Nanging Ing jaman saiki wis arang banget ditemokaké omah wangun joglo. Omah joglo kagolong kuna ing jaman saiki.

    Omah iki duweni keunikan yaiku payone kang dhuwur lan duweni soko wangun papat soko kang utama kang nyangga bangunan lan tumpang sari kang wujud susunan balok kang disangga soko guru. Ciri khas liane yaiku duweni payon kang dhuwur kaya gunung.

    Ruangan ing omah joglo biasane dibagi dadi telu bagian. Bagian kaping siji yaiku ruangan kanggo patemon kang kasebut pendhopo. Bagian kapindo yaiku ruang tengah utawa ruang kanggo nanggap wayang kulit, kasebut pringgitan. Bagian kaping telu yaiku ndalem utawa omah jero, kanggo ruang keluarga. Ing jero rungan iki ana telu senthong, yaitu senthong kiri, senthong tengah, lan senthong kanan.

    Pendhopo duweni fungsi kanggo namppa tamu. Struktur bangunan pendhopo migunaake umpak kanggo alas soko, 4  soko guru (tiang utama) duweni simbol 4 arah mata angin, lan 12 soko pengarak. Uga ana tumpang sari yaiku susunan balik kang disangga  soko guru. Biasane, tumpang sari ana ing pendopo bangunan kang disusun tingkat. Tingkatan-tingkatan iki duweni arti minangka tingkatan kanggo menyang titik puncak. Miturut kepercayaane wong Jawa, tingkatan-tingkatan iki bakal dadi siji ing siji titik.

    Dalem yaiku pusat ing omah joglo. Fungsi utamane kanggo ruang keluarga. miturut pola tata ruang, dalem duweni prabedan ing duwuring pondasi, saengga membagi ruang dadi 2 area. Ing  pondasi kang luwih dhuwur digunakake panggon mlebu metune udara, ing bagian kang luwih cendhek digunakake ruang keluarga lan senthong.
Sumber:

http://holesciences.blogspot.com/2017/04/deskripsi

Maturnuwun

Panganan tradisional jawa

Lupis

                https://manado.tribunnews.com/2018/03/27/cara-                 membuat-lupis-legit-jajanan-tradisional-                       sepanjang-masa-rasanya-bikin-nagih
   
             Lupis yaiku jajanan asli seka jawa lan siki wis terkenal dadi jajanan pasar tradisional sing murah lan gampang ditemokake ning pasar- pasar tradisional.Rasane  lupis iku legi amarga ing dhuwure ana parutan klapa lan gula jawa cair.
                Masyarakat- masyarakat jaman saiki isih akeh sing seneng karo jajanan tradisional salah sijine lupis, amarga rasane sing enak lan cara gawene gampang .
Bahan- bahan kang digunakake :
•Beras ketan
•Kelapa sing putih
•godhong gedhang
•Tali belahan pring
•Gula jawa
Alat alat kang di gunakake:
•Parutan kelopo
•Panci
•Dandang
•Piring
   Cara nggawene yaiku
1.Siapna selembar godhong gedhang sing ukurane sedhengan.
2. Isi nganggo beras ketan
3.Tutup  nganggo godhong gedhang sing luwih cilik.
4.Yen wis, usahakna mbungkuse nganti mblendhung.
5. Bungkusan mau digodhog nganti bener – bener mateng utawa sekurang- kurange 3 jam. Sawise mateng,
6.Diangkat lan dianging- anginke supaya cepet adem.
  Kanggo nggawe gulane
1. Panaske panci nganggo geni sedheng,
2. Lebokna gula jawa sing wis dirajang alus sing wis dinsediakke karo nambahi banyu sitik.
3. Yen wis mateng, bisa diangkat lan diademakae.
    Nggawe parutan klapane
1.Siapke klapa sing wis dibuang kulite ben ampase putih
2.Diparut nganggo parutan.
3.Cara nyajikake yaiku siapke piring saji, bukak bungkusan ketan sing wis mateng, buang kulite lan ditata nang piring saji karo ning ndhuwure diwei parutan klapa lan siram gula cair.
Mugo-mugo bermanfaat.
Maturnuwun🙏